Ngày 5 tháng 5 âm lịch là tiết Đoan Ngọ, cũng gọi là “Trùng Ngọ”, ngày này có ý nghĩa sâu xa, nội hàm văn hóa phong phú, tuy nhiên, trong dân gian có cách nói mùng 5 tháng 5 là “Ngày ác tháng ác”, là chuyện gì vậy?
Từ thời tiên Tần tới nhà Hán, đã có cách nói này rồi, cho là mùng 5 tháng 5 âm lịch là “Ngày ác tháng ác”. Chúng ta thấy trong thư tịch để lại thời Hán, Ngụy của Đổng Huân viết: “Ngũ nguyệt tục xưng ác nguyệt” (Tháng 5 tục gọi là tháng ác). Khi ấy có tục lệ “Trì trai phóng sinh”, nghĩa là khi ấy người ta lấy trai giới tịnh tâm, từ bi đối đãi sinh mệnh để vượt qua tháng ác này.
Trong “Phong tục thông nghĩa” thời Hán viết: “Ngũ nguyệt ngũ nhật dĩ ngũ thải ti hệ tý, tịch quỷ cập binh, lệnh nhân bất bệnh ôn” (Mùng 5 tháng 5 lấy tơ chỉ năm màu buộc ở cánh tay, để tránh quỷ và việc binh đao, không mắc bệnh ôn.) – Dẫn từ “Sự vật kỷ nguyên. Quyển 8”,
Từ những ghi chép cổ đại, chúng ta thấy rằng, ác sự mà cổ nhân lo lắng trong ngày ác tháng ác này là bao gồm ôn dịch, sinh linh âm giới, v.v. Chúng ta hãy cùng xem xét tại sao những sự tình mà người ta chán ghét, sợ hãi lại có liên hệ chặt chẽ với nhau vào ngày 5 tháng 5? đạo lý thế nào?
Ca dao cổ đại hát rằng: “Đoan Ngọ tiết, thiên khí nhiệt, ngũ độc tỉnh, bất an ninh.” Ngũ độc là chỉ 5 loại trùng: rắn, bọ cạp, rết, cóc, thạch sùng (hoặc nhện), cho nên tháng 5 gọi là tháng ác là có liên quan lớn đến thời khí oi bức.
Lịch Thuyên thời nhà Thanh trong “Sự vật dị danh lục” có ghi: “Ngũ nguyệt ngũ nhật ngọ thời vi thiên trung tiết.” (Mùng 5 tháng 5 giờ ngọ là tiết giữa mùa), ngày này rất gần ngày hạ chí, hoặc có thể là trùng ngày. Ngày này vào giờ ngọ (11h~13h trưa) mặt trời ở vị trí cao nhất, ánh sáng chiếu mãnh liệt nhất. Dưới điều kiện nóng bức độ ẩm cực cao, ruồi muỗi rắn rết v.v bách độc nhất tề xuất hiện, tung hoành hoạt động, các vi khuẩn bệnh độc cũng dễ sinh sôi, dịch bệnh cũng dễ lan tràn, do đó mà tự cổ đến giờ, tháng 5 có tên gọi là “Ác nguyệt” hoặc “Bách độc nguyệt” (Tháng độc hoặc tháng có trăm thứ độc).
Cổ nhân có không ít phương thức trừ độc, ví dụ, thu gom thảo dược vào ngày ấy dùng để trừ độc khí, từ thời nhà Chu đã lưu truyền, tháng 5 gom cỏ thơm tắm gội, tịnh thân khu trừ độc hại (“Đại đới lễ ký. Hạ tiểu chính”), thời sau gọi là “Dục lan thang” (nước tắm bằng cỏ thơm), các loại cỏ thơm gồm: Bồ lan, Xương bồ đều có công dụng sát khuẩn. “Bản thảo cương mục” (Cương mục các loại cỏ) viết: “Xương giả bách thảo chi tiên sinh giả”, “cảm bách âm chi khí vi xương bồ” (Cỏ Xương bồ là tiên sinh của trăm loài cỏ, cỏ Xương bồ cảm chế được trăm loại âm khí). Thấy rằng Xương bồ có căn tính cường tráng, mang thiên tính dương nhưng chịu được âm hàn, còn có chứa dầu thơm, có thể dùng để chế phục âm độc.
Thời kỳ Nam Bắc triều, người ở địa phương Kinh Sở dọc theo trung hạ du Trường Giang, vào ngày 5 tháng 5 nhanh nhanh thu hái các loại thảo dược trước khi mặt trời mọc, còn hái cỏ ngải treo trước cửa để xua đuổi độc khí, người ta coi cỏ ngải có hình dạng giống người là bảo vật. Trong “Kinh Sở tuế thời ký” người ta còn lấy cây ngải bện thành hình hổ, hoặc dùng tơ lụa cắt thành hình hổ nhỏ, buộc lên đó cỏ ngải, đeo bên thân để bảo hộ tránh bệnh ôn. “Bản thảo cương mục” nói cỏ ngải là thực vật thuần dương. Chớ xem cỏ ngải nhỏ bé yếu mềm, nó có tính cực nhiệt đề thăng dương khí, có công dụng sát khuẩn mạnh mẽ. Lá ngải cắt nhỏ bỏ túi thơm đeo bên thân để tránh trùng bảo kiện, có ngải khô đun nước đem xông có thể tiêu độc chữa ngứa.
Thời Hán thịnh hành dùng dây sợi màu đỏ, liễu ngũ sắc và ấn đào trang trí trước cửa, có công hiệu trừ độc ( “Tục Hán lễ nghi chí”), hậu thế lấy “Thiên trung ngọ thụy” để tránh “Ngũ độc”, “Thiên trung ngọ thụy” là chỉ 5 loại thực vật: Cỏ ngải, Xương bồ, hoa Thạch lựu, Tỏi và hoa Long thuyền.
Ngày Đoan Ngọ là ngày dương khí đạt cực thịnh trong năm, sau đó là quá trình âm dương tuần hoàn trong Trời Đất, âm khí bắt đầu sinh trưởng. “Thuyết văn” nói: “(Hoàng lịch) ngũ nguyệt, âm khí ngọ nghịch dương, mạo địa nhi xuất” (Tháng 5 âm lịch, âm khí sau giờ ngọ, bắt đầu từ đất đi lên), nói nên sau mùng 5 tháng 5 là bắt đầu chu trình âm thịnh dương suy. Quẻ giữa tháng 5 là quẻ Cấu (nghĩa là gặp nhau), quẻ tượng là nhất âm thừa ngũ dương, biểu thị âm khí quay lại. Sau tiết Đoan Ngọ, âm khí nảy mầm, đó là nguyên do mà người ta đeo chỉ ngũ sắc để tránh ma quỷ vào ngày mùng 5 tháng 5.
Từ đạo vận hành âm dương của Trời Đất, ngày trùng ngũ Đoan Ngọ có can chi đều là Ngọ, đều là dương hỏa, cũng gọi là ngày thuần dương. Đến giờ ngọ (chính ngọ là 12h trưa) ngày trùng ngọ, song dương lại thêm thiên hỏa, dương khí mạnh nhất, hỏa nhiệt chí cực. Người ta nắm chắc ngày dương khí cực thịnh này, dùng trí tuệ mà làm ra các phương pháp đuổi độc tránh âm tà. “Bão Phác Tử” viết “Dĩ ngũ nguyệt ngũ nhật tác xích linh phù, trước tâm tiền” (Làm linh phù màu đỏ vào ngày mùng 5 tháng 5, treo trước ngực) để tránh họa binh đao, cũng là đạo lý này.
Gọi mùng 5 tháng 5 là “Ác nguyệt ác nhật” là có nhiều ý nghĩa, kỳ thực đó chính là lấy dương chế định âm, nhìn vào huyền vi thâm áo của người xưa, quả thật chứa đựng nhiều tinh túy bất tận.
Nguyệt Hòa
Comment on “#⭐️154 Hành Trình ngày 03/6/2022 – 365 ngày: Tại sao ngày Tết Đoan Ngọ lại bị gọi là “Ngày ác tháng ác”.”