Thuật dùng người và nhìn người của Tào Tháo vẫn có giá trị cho đến ngày nay.
Chính nhờ sự trợ giúp của đông đảo những người có tài năng thực sự dưới quyền mình, Tào Tháo mới có thể hoàn thành được sự nghiệp thống nhất miền Bắc, đặt nền
Mặc dù không phải là một mẫu hình được các nhà Nho ưa chuộng, song từ trước tới nay, không ai có thể phủ nhận rằng, Tào Tháo chính là một trong những nhà chính trị, nhà quân sự vào loại xuất sắc bậc nhất trong lịch sử Trung Hoa. Nguyên nhân tạo nên sự thành công của Tào Tháo cho tới nay vẫn còn gây ra tranh cãi. Nhiều người cho rằng, Tào Tháo chỉ dựa vào ưu thế “thiên thời”, nắm trong tay thiên tử rồi từ đó mà ra lệnh cho các chư hầu. Cũng có người cho rằng, Tháo thành công là nhờ mưu mẹo và tàn nhẫn, sẵn sàng làm bất cứ việc gì để có thể đạt được mục đích của mình. Tuy nhiên, có một nguyên nhân quan trọng giúp Tào Tháo có thể hô phong hoán vũ, xưng hùng xưng bá một thời chính là việc Tào Tháo thực hiện một cách triệt để chính sách trọng dụng người tài, tìm mọi cách để tập hợp, tiến cử thậm chí là mua chuộc người tài về phục vụ cho mình.
Chính nhờ sự trợ giúp của đông đảo những người có tài năng thực sự dưới quyền mình, Tào Tháo mới có thể hoàn thành được sự nghiệp thống nhất miền Bắc, đặt nền móng cho sự ra đời của nhà Ngụy sau này.
Vậy thuật dùng người và nhìn người của Tào Tháo vẫn có giá trị cho đến ngày nay là gì?
1. Trọng dụng người tài nhưng phải có phẩm chất đạo đức.
Tào Tháo yêu người tài, khát người tài, tìm mọi cách để có được người tài, tuy nhiên, không phải cứ người có tài là Tào Tháo thu dụng. Nguyên tắc trong việc tuyển chọn người tài của Tào Tháo chính là phẩm chất đạo đức của người đó phải ở mức “chấp nhận được”, ít nhất phải là kẻ trung thành tuyệt đối với quốc gia và chủ nhân, không phản trắc hai lòng. Đây chính là một trong những nguyên nhân khiến Tào Tháo quyết định giết chết Lã Bố – chiến thần trong bộ tiểu thuyết kinh điển "Tam quốc diễn nghĩa" của La Quán Trung.
Lữ Bố tự là Phụng Nguyên, được coi là dũng tướng bất khả chiến bại trong thời Tam Quốc, được coi là một trong 10 chiến thần vĩ đại nhất trong lịch sử Trung Quốc, sánh ngang với Asin trong thần thoại Hy Lạp cổ đại. Tuy Lã Bố là một dũng tướng nghìn năm khó gặp, được đánh giá còn cao hơn cả các danh tướng đương thời như Quan Công, Trương Phi, Triệu Vân nhưng Bố lại nổi tiếng phản trắc, ăn ở hai lòng. Bố đã từng giết người cha nuôi của mình là Đinh Nguyên chỉ vì lòng tham tiền bạc, danh vọng và ngựa xích thố mà Đổng Trác đem tặng để rồi sau đó lại giết chết Đổng Trác vì cho rằng Trác có ý chiếm đoạt Điêu Thuyền, người mà Lữ Bố đem lòng yêu say đắm. Chính vì lẽ đó, Tào Tháo là một người cực kỳ đa nghi đương nhiên không thể giữ Lã Bố ở lại bên mình được. Bởi lẽ, nếu như chỉ vì tiếc tài mà giữ Lã Bố thì rất có thể một ngày nào đó, Tào Tháo sẽ trở thành Đổng Trác và Đinh Nguyên thứ hai. Thật tiếc cho cái gọi là "Nhân trung Lữ Bố, mã trung Xích Thố".
Tào Tháo đã quyết định hạ lệnh giết chết Lã Bố. Hình phạt mà Tháo giành cho Lã Bố cũng rất nặng nề, “trước treo cổ cho chết, sau đó mới chặt đầu”. Điều này cho thấy, với những kẻ có tài mà phẩm chất tầm thường, sẵn sàng bán chủ cầu vinh như Lã Bố, Tào Tháo cực kỳ căm ghét và sẵn sàng trừng trị một cách cực kỳ tàn nhẫn.
Việc Tào Tháo giết chết Lã Bố cũng giống như cách hành xử của Tháo với Hứa Du sau này.
Hứa Du vốn là một trong những mưu thần nổi tiếng của Viên Thiệu nhưng do những mâu thuẫn không đáng có giữa các mưu thần dưới trướng Viên Thiệu (cũng xuất phát từ tư chất kém cỏi của Viên Thiệu) đã khiến cho Viên Thiệu nghi kị Hứa Du và không còn tin dùng Du nữa.
Hứa Du giận quá bèn chạy sang phía Tào Tháo, đồng thời hiến kế cho Tào Tháo tấn công vào kho lương của quân Viên ở Ô Sào. Nhờ kế sách của Hứa Du mà quânThiệu đại bại và Tào Tháo đã giành chiến thắng trong trận chiến Quan Độ nổi tiếng. Tiếp đó, Tào Tháo đem quân đánh Ích Châu, Hứa Du là một người đã quá am hiểu về đất Ích Châu lại hiến kế dùng nước Chương Hà nhấn chìm Ích Châu, giúp Tào Tháo một lần nữa giành chiến thắng.
Hai lần hiến kế, hai lần quân Tào đều giành được chiến thắng vang dội. Chính vì vậy, Hứa Du vô cùng ngạo mạn, tự cho mình là người có công rất lớn trong việc giúp Tào Tháo xây dựng đại nghiệp. Vốn là chỗ bạn bè với Tào Tháo từ thuở nhỏ, nên mỗi khi gặp Tháo, để thể hiện vị trí của mình, Hứa Du lại lôi tên tục của Tháo ra gọi. Thêm vào đó, họ Hứa lại luôn tìm mọi cơ hội để nhắc lại sự giúp đỡ của mình với Tào Tháo.
Lúc bấy giờ, Tào Tháo đã nắm trong tay thiên tử, dưới một người mà trên vạn người, nghe những câu nói ngạo mạn của Hứa Du thì bực mình vô cùng. Tuy nhiên, nghĩ rằng, Hứa Du là kẻ có công nên Tào Tháo chỉ cười trừ cho qua. Tuy nhiên, những thuộc hạ của Tào Tháo thì vô cùng căm tức thái độ của Hứa Du.
Hứa Du không hề biết điều này, vẫn cứ ngạo mạn ba hoa. Cho tới một lần, trong lúc đang khoe khoang chiến tích của mình, tỏ ý khinh thường những viên võ tướng của Tào Tháo là bọn thất phu, Hứa Du đã bị "Hổ tướng" Hứa Chử của Tào Tháo một đao chém chết.
Trên thực tế, nhiều người cho rằng, thực chất, Tào Tháo không phải không muốn giết Hứa Du. Tuy nhiên, do Hứa Du là chỗ bạn bè cũ, lại từng nhiều lần lập công lớn, nếu như vì vài câu nói của Hứa Du mà giết ông ta, Tào Tháo sẽ mang tiếng là đố kỵ người hiền tài. Vì thế, thay vì trực tiếp ra tay, Tào Tháo đã bí mật sai Hứa Chử giết chết Hứa Du. Bởi lẽ, Hứa Chử là một võ tướng cực kỳ trung thành với chủ, một khi Tào Tháo không ra lệnh, Hứa Chử sẽ không bao giờ dám tự ý ra tay với một người bạn cũ của chúa công, lại từng lập nhiều công trạng như Hứa Du. Có thể nói, với Tào Tháo, Hứa Du là một kẻ có tài nhưng lại kém về phẩm chất, do vậy, dù tiếc tài năng của Hứa Du song Tào Tháo vẫn giết chết Du giống như đã giết chết “chiến thần bất khả chiến bại” Lã Bố.
Thế mới thấy câu nói "Có tài mà không có đức là người vô dụng. Có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó" của Bác Hồ thật đúng trong mọi trường hợp.
2. Chỉ dùng người tài, không câu nệ xuất thân, không ngại phẩm hạnh không tốt.
Lại bàn thêm về cách dùng người của Tào Tháo. Tháo tuy là dòng dõi sĩ tộc triều đình nhưng lại có đầu óc tiến bộ. Cách dùng người của Tào Tháo là chỉ dùng người tài, không câu nệ xuất thân, không ngại phẩm hạnh không tốt. Cách dùng người của Tháo rõ ràng là đả phá mạnh mẽ cách dùng người Đức Trị và Lễ Trị của triều đình nhà Hán. Cuộc đối đầu của Tào Tháo với Đổng Trác và Viên Thiệu là đại biểu cho hai thế lực dân thường và giới sĩ tộc lúc đó. (Đổng Trác từng là thứ sử Tây Lương, còn Viên Thiệu nhà 3 đời làm đến Tam Công). Chiến thắng của Tào A Man trước Viên Thiệu là chiến thắng của tư tưởng dùng người có tài với tư tưởng chỉ dùng thân thích và người sĩ tộc. (Tuy nhiên, TàoTháo chả phải là dùng người tài tuyệt đối mà cũng thiên vị thân thích như trường hợp của anh em nhà Hạ Hầu Đôn, Hạ Hầu Uyên và anh em Tào Nhân – Tào Hồng – Tào Hưu – Tào Chân). Cái hay của Tháo so với Thiệu là Tháo cũng dùng người thân thích nhưng đã dùng thì tin tưởng. Nó phù hợp với câu "Đã dùng thì phải tin, nếu không tin thì đừng dùng" của Tào Tháo. Ai nói Tào Tháo đa nghi thì đa nghi cái khác chứ trong cách dùng người, mua chuộc lòng người và tin tưởng khi dùng vốn tuyệt đối. Nhờ đó mà Tào Tháo không những bình định Trung Nguyên mà còn thu hút hàng loạt danh tướng cũng như mưu sĩ hàng đầu Trung Nguyên về dưới trướng như Từ Hoảng, Trương Liêu, Vu Cấm, Hứa Chử, Trình Dục, Quách Gia, Tuân Du, Tuân Úc, Lưu Hoa, Giả Hủ…
Điều đó nói lên rằng: chẳng có sự lựa chọn nào thật sự toàn mỹ trong cách dùng người, từ ưu ái thân tộc tới "tự do, bình đẳng, bác ái". Mầm loạn lúc nào cũng tiềm ẩn và sẵn sàng bộc phát, nên sự khéo léo trong dung hoà và chế ngự những mối nguy ấy mới là quan trọng. Tào Tháo, với quyền thuật của mình, có thể xem là đã đạt đến được cảnh giới ấy.
Hàng tướng dưới trướng Tháo rất nhiều, mỗi người một bụng, nhưng nếu không có những người như Đôn, Uyên, Nhân, Hồng, Hưu, Chân…nắm những chức vị quan trọng nhất, giữ những địa phương căn bản nhất, thì Tào Tháo có muốn làm ra vẻ rộng bụng đãi người cũng không đơn giản chút nào.
3. Tài nhưng mà phải tuân phục, nghe lời.
Dương Tu tự là Đức Tổ, phục vụ dưới trướng Tào Tháo. Ông là người có tài, nhiều lần khiến Tào Tháo ngậm bồ hòn làm ngọt bằng những xử lý tình huống rất thông minh của mình. Không rõ là vì cái tôi của mình hay vì không ưa Tào Tháo mà Dương Tu thường hay tạo ác cảm với Tào Tháo bằng những việc nhỏ như vậy (như kiểu Trạng Quỳnh lỡm Chúa Trịnh). Tuy nhiên, ý kiến cho rằng Dương Tu kiêu ngạo, cậy tài văn chương, chữ nghĩa nên về sau chuốc vạ vào thân là hợp lý hơn, bởi vì những lý do sau:
Tào Tháo sau khi đi thăm vườn cảnh của phủ mới được xây, lấy bút viết lên cổng chữ "hoạt",Dương Tu trông thấy bèn sai thợ phá cái cổng để làm to hơn. Tháo thấy vậy mới tức giận hỏi thì Dương Tu mới nói là làm theo lệnh Tháo rồi chỉ ra chữ mà Tào Tháo viết có thể hiểu ra là "hẹp quá" nên cho phá đi làm lại. Tào Tháo hài lòng nhưng lại rất không vui vì bị Dương Tu đọc được suy nghĩ của mình.
Tương tự, có lần Tào Tháo được tặng một hộp bánh, ăn thử một miếng rồi đề chữ "ngon" lên nắp hộp. Dương Tu nhìn thấy đem cho gia nhân ăn hết đến khi Tào Tháo về tức giận hỏi thì giải thích theo lối chiết tự chữ Hán rằng chính chữ "ngon" Tào Tháo viết đó có thể hiểu là "mỗi người một miếng".
Thay đổi quan điểm từ cách dùng tài năng đễn chỗ phải trừ Dương Tu của Tào Tháo đã dẫn đến cái chết cho Dương Tu khi lần thứ 3 luận ra tâm can Tào Tháo. Lần đó, Tào Tháo đem binh ra chặn Lưu Bị nhưng đánh thua mấy trận đành phải cắm trại cố thủ. Thời gian trôi qua, không thay đổi được tình hình chiến trường đâm ra chán chường, có ý muốn rút nhưng lại ngại xấu hổ trước ba quân, quần thần. Buổi tối, tướng Hạ Hầu Đôn vào trướng xin khẩu lệnh ban đêm cho doanh trại, Tào Tháo ngần ngừ một lúc rồi nói:"Kê cân" (Gân gà). Hạ Hầu Đôn thấy khẩu lệnh này lạ lùng quá bèn thắc mắc đem hỏi Dương Tu. Dương Tu cười lớn rồi bảo Hạ Hầu Đôn chuẩn bị gói ghém đồ đạc,kẻo nội trong 3 ngày nữa Tào Tháo sẽ hạ lệnh rút quân. Dương Tu giải thích rằng khẩu lệnh "Gân gà" nói lên tâm trạng của Tào Tháo, vừa muốn rút quân, vừa ngại mang tiếng giông như gân gà, ăn thì không có vị, bỏ đi thì thấy tiếc. Tào Tháo nghe tin, tức giận (vì tim đen của mình bị Dương Tu moi ra cho mọi người biết) nên lấy cớ là Dương Tu phao tin làm loạn lòng quân, đem ra chém đầu.
Qua đây mới thấy cách dùng người của Tào Tháo vẫn là "tài nhưng mà phải tuân phục, nghe lời", Dương Tu cùng với Tuân Úc là 2 người tạo dựng sự nghiệp của mình khi phục vụ cho Tào Tháo nhưng vẫn luôn phản đối gay gắt khi Tào Tháo có ý định phế Hán, tiếm ngôi (điều khiến Tào Tháo rất thất vọng vì cho thấy người tài không phục mình)
4. Không bao giờ được để người tài giỏi lọt vào tay kẻ khác.
Đấy chính là việc Tào Tháo luôn tìm đủ mọi cách để trùy tìm tung tích của Tư Mã Ý để rồi kiểm soát, nắm Ý trong lòng bàn tay. Tư Mã Ý là nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất phục vụ nước Tào Ngụy thời kỳ Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Tư Mã Ý là người có công lớn bảo vệ được Tào Ngụy trước các cuộc Bắc phạt của Gia Cát Lượng.
Tài năng quân sự của Tư Mã Ý so ra thì kém xa Tào Tháo và Khổng Minh, nhưng Tư Mã Ý lại là người vô địch về quân sự và chính trị khi cả Tào Tháo lẫn Khổng Minh không còn nữa.
Vì biết được tài năng của Ý mà Tháo đã tìm đủ mọi cách để kiểm soát Tư Mã Ý, không cho Ý thuộc về tay của Lưu Bị, Tôn Quyền để tránh những tại họa sau này. Nhưng Tháo lại không thể ngờ rằng, người chiếm mất cơ nghiệp trăm năm của nhà họ Tào không phải là Tôn – Lưu mà lại chính là Tư Mã Ý.
Tư Mã Ý có một đức tính chính trị rất tốt: lòng nhẫn nại và cơ mật. Sở dĩ Ý dựa được vào thế, phần lớn cũng là nhờ tính nhẫn nại biết nhờ thời cơ. Tư Mã Ý rất sợ tài lược cùng tính nghi ngờ của Tào Tháo, nên suốt thời gian Tháo còn sống, Ý không tỏ lộ tham vọng của mình bao giờ. Tháo thường bảo mọi người thân cận, Ý có tướng “lang cố” nghĩa là quày cổ nhìn đằng sau mà thân thể không động, giống như con lang. Về sau Tháo nói rõ hẳn ý nghĩ về Ý cho Tào Phi nghe: “Ý chẳng phải là nhân thần, tất nhòm ngó nhà ta đấy.”
Bị nghi ngại như thế nhưng nhờ biết ẩn nhẫn nên Tư Mã Ý vượt được hết cả, khiến cho Tào Phi từ chỗ không đề phòng đến chỗ trọng dụng Ý. Tóm lại, sự thành công của Tư mã Ý có hai yếu tố: thời thế và nhẫn nại lực. Nhờ ở nhẫn nại lực, Tư Mã Ý đã tàng trữ được nguyên khí, trí lực, không bị kiệt quệ như Gia Cát Lượng. Ý kém Lượng về đủ mọi mặt nhưng hơn Lượng ở hai chữ ẩn nhẫn. Thế nên mới có chuyện Khổng Minh, Khương Bá Ước xuất binh năm sáu lần hao người tốn của, hai chục năm mà không lật đổ được nhà Ngụy. Tư Mã Ý phí chẳng bao hơi sức, chỉ một buổi cũng đã cướp toàn bộ cơ nghiệp họ Tào trong tay.
5. Mua chuộc nhân tài bằng mọi cách cốt để về bên mình.
Đó chính câu chuyện Tào Tháo đã làm đủ mọi cách để mua chuộc lấy lòng Quan Công nhằm muốn Vân Trường rời bỏ Lưu Bị về dưới trướng của Tháo. Từ chuyện khoản đãi Quan Công ba ngày một tiệc nhỏ, năm ngày một tiệc lớn; lại đưa mười người con gái đẹp đến phủ để hầu hạ; vàng bạc, châu báu ban thưởng biết bao nhiêu không kể xiết đến việc phong cho Quan Công tước Hán Thọ Đình Hầu rồi cuối cùng là ban thưởng cả ngựa Xích Thố nhưng tất cả đều không làm cho Quan Vân Trường mảy may động lòng để rồi khi nghe tin Lưu Bị đang phải nương mình nơi Viên Thiệu, Quan Công đã không quản ngại tìm đến chỗ Lưu Bị, để lại hết tất cả danh vị, phú quý cho Tào Tháo. Đó là một trong những hồi gây ấn tượng mạnh mẽ nhất trong tiểu thuyết "Tam quốc diễn nghĩa" và cũng chính Tháo đã thừa nhận việc không thể nào thu phục được Quan Công là một trong những thất bại lớn nhất trong cuộc đời của nhà chính trị, nhà quân sự kiệt xuất này.
Sưu tầm